معلولیت، جانبازان و فضاهای شهر

تحولات اجتماعی و فرهنگی جامعه در یکی دو دهه اخیر سبب شده که اشخاص معلول به میزان قابل توجهی در جامعه جذب شوند، اما وجود برخی موانع به­ویژه در عرصه­ی برنامه­ریزی­ شهری و شهرسازی بسیاری از فضاهای شهری فاقد شرایط لازم برای حضور این قشر در جامعه است. از عناصر مهمی که می­تواند اشخاص معلول را به جامعه برگرداند، فضاهای شهری می­باشند که با برنامه­ریزی صحیح و مناسب­سازی فضاهای مورد نظر، می­توان این قشر را از منزوی شدن بازداشت و از حضور فعال و مشارکت آنان در فعالیت­های اجتماعی – اقتصادی بهره جست.

معلولیت، جانبازان و فضاهای شهر

تحولات اجتماعی و فرهنگی جامعه در یکی دو دهه اخیر سبب شده که اشخاص معلول به میزان قابل توجهی در جامعه جذب شوند، اما وجود برخی موانع به­ویژه در عرصه­ی برنامه­ریزی­ شهری و شهرسازی بسیاری از فضاهای شهری فاقد شرایط لازم برای حضور این قشر در جامعه است. از عناصر مهمی که می­تواند اشخاص معلول را به جامعه برگرداند، فضاهای شهری می­باشند که با برنامه­ریزی صحیح و مناسب­سازی فضاهای مورد نظر، می­توان این قشر را از منزوی شدن بازداشت و از حضور فعال و مشارکت آنان در فعالیت­های اجتماعی – اقتصادی بهره جست.

یکی از مهمترین مشکلات فضاهای شهری کشور، نامناسب بودن فضاهای آن­ها در ارتباط با اشخاص دارای معلولیت می­باشد که این مهم در هر دو مورد کالبدی و رفتاری قابل ملاحظه می­باشد.

اولی ناشی از نتایج برنامه­ریزی شهری غیرصحیح و اقدامات عملی شهرسازانه و دومی پیامد اجتماعی – فرهنگی ناشی از آن است (اقبالی، 1385، 1). از دیدگاه برنامه­ریزان شهری، شهر سالم، شهری است که کلیه شهروندان بتوانند از فضاهای آن بهره­مند شوند. این فضای شهری باید ارائه­دهنده خدمات بیشتر به اقشار آسیب­پذیر باشد تا این گروه از صحنه جامعه محو نگردند و به فراموشی سپرده نشوند. آن بخش از جامعه که به سبب ناتوانی جسمی – حرکتی، عملاً استفاده از فضاهای شهری محروم گشته است، علت را نه در «معلول بودن شهر» که در «معلول بودن خویش» جستجو می­کند و خود را از نزدیک شدن به این فضاهای شهری باز می­دارد (قائم، 1367، 1). آنچه در دانش طراحی شهری برای فضاهای شهری ارزش می­باشد نقش اجتماعی و تعاملی است که این فضا در زندگی جمعی شهروندان ایفا می­کند (پاکزاد، 1383، 10-9) پس با طراحی مناسب فضاهای شهری و مناسب سازی آن، می­توان با معلولان در تعامل اجتماعی بود. رفع موانع در شهر، می­تواند از اقدامات مهمی باشد که مشارکت هر چه بیشتر معلولان در فعالیت­های اجتماعی و حضور در فضاهای شهری را برای آنان تضمین می­کند (سعید نیا، 1383، 83). تأمین شرایط زندگی از مهمترین عوامل جذب معلولین در جامعه به شمار می­رود (تاج­الدینی، موسوی، 1385، 3) که این مهم تنها از طریق   مناسب­سازی فضاهای شهری امکان­پذیر می­باشد. فضای شهری، فضای زندگی روزمره شهروندان است که هر روز به صورت آگاهانه یا ناآگاهانه در طول راه، ادراک می­شود (افصح حسینی، 1385، 1).

برنامه­ریزی شهری در ارتباط با فضاهای شهری بایستی طوری صورت پذیرد که توانایی پذیرش تمامی افراد و دسترسی کلیه اقشار جامعه به فضاهای مورد نیاز آنان را در نظر بگیرد، در غیر این صورت می­توان بیان کرد که فضاهای شهری نامناسب بوده و می­بایست نسبت به مناسب­سازی آنان مبادرت کرد. از طریق مناسب­سازی فضاهای شهری، کلیه افراد اجتماع دسترسی به محیط و عناصر شهری و فعالیت در عرصه­های مختلف زندگی را که حق طبیعی و لازمه حیات انسان است، خواهند داشت. سازگار ساختن فضاهای شهری با نیازهای افراد معلول در واقع بازگرداندن آنان به اجتماع است. با مناسب­سازی فضاهای شهری و مشارکت تمام اقشار جامعه در تأمین منابع مادی و مالی، موجب گسترش خدمات اجتماعی و بهبود امکانات اقتصادی می­شود و این امر به­ویژه برای اشخاص معلول از اهمیت ویژه­ای برخوردار است (حناچی، 1383، 14). به نظر فن برنر (1979) تعامل انسان و محیط موجب رشد وی خواهد شد (حلاجی، 1386، 5). امروزه مهمترین بحثی که در خصوص مناسب­سازی فضاهای شهری برای اشخاص با معلولیت مطرح می­باشد، برداشتن موانع در مسیرهای حرکتی و مناسب­سازی برای این قشر می­باشد. در بند 25 مصوبه سی و هفتمین اجلاس مجمع عمومی سازمان ملل متحد در ارتباط با حقوق افراد معلول چنین آمده است: «اصل تساوی حقوق معلولین و افراد سالم حاکی از آن است که نیازهای کلیه افراد جامعه از اهمیت یکسانی برخوردار بوده و رفع این نیازهاست که می­بایست اساس برنامه­ریزی جوامع را تشکیل دهد»(سازمان ملل متحد،1373) بنابراین، مناسب سازی فضاهای شهری برای افراد معلول و کم­توان نه تنها از نظر حمل و نقل و جابجایی، بلکه از دیدگاه اجتماعی و بعد انسانی نیز حائز اهمیت می­باشد. معیار مطلوب یک محل برای معلولان و جانبازان مناسب بودن فضای شهری اطراف با نیازهای حرکتی آنان و قابل استفاده بودن آن برای این افراد است (میقانی 1373، 9). 

 عدم مناسب­سازی فضای شهری برای معلول                                         مناسب­سازی فضای شهری برای معلولتوجه به معلولان باعث حضور مثبت آنان در جامعه می­شود و از توانایی­های آنان می­توان در قسمت­های مختلف جامعه بهره جست. در برنامه­ریزی­ها به­ویژه در برنامه­ریزی شهری که برای تمامی افراد جامعه صورت می­گیرد، حتی اگر قشر کوچک و اقلیت اجتماع را در نظر نگیرد این برنامه­ریزی قابل قبول نخواهد بود. بنابراین در برنامه­ریزی­ها و  طراحی­های شهری بایستی این قشر یعنی معلولین در نظر گرفته شوند تا برنامه­ریزی به صورتی صحیح صورت پذیرد.

مناسب­سازی فضاهای شهری  مشارکت معلول را به همراه دارد .

اختلال (Impairment)                                           اختلال (Impairment)

ناتوانی (Disability)                                               فعالیت ((Activity

معلولیت (Handicap)                                             مشارکت (Participation)

افسردگی (Depressive)                                         پویایی (Mobility)

در حال حاضر در فرآیند تصمیم­گیری، برنامه­ریزی و طراحی­های شهری می­توان گفت معلولان در نظر گرفته نمی­شوند، بنابر مطالب بیان شده، با ایجاد طراحی­های مناسب شهری و مناسب­سازی فضاهای شهری که معلولان را نیز شامل شود ، بایستی حضور این قشر در روند برنامه­ریزی­ها و زمینه مشارکت آنان را در تمام مسائل جامعه فراهم کرد، این مسائل زمانی حادتر می­شوند که بدانیم با توجه به مشکلات و موانع موجود در سطح شهر و افزایش تصادفات رانندگی در کشور و حوادث غیر مترقبه دیگر، تعداد معلولین روزبه­روز در حال افزایش می­باشد، ولی متأسفانه اقدامات شایسته و کافی در جهت مناسب­سازی فضاهای شهری جهت معلولین صورت نمی­پذیرد. برای مشارکت دادن معلولان در تمامی مسائل جامعه، یکسری عوامل دخیل می­باشند که یکی از مهمترین آنان، اقدام به مناسب­سازی فضاهای شهری می­باشد که می­توان تا حدود زیادی آنان را به این فضاها کشاند و آنان را از گوشه­نشینی، منزوی­شدن، افسردگی، احساس ناتوانی و ... رهایی بخشید. در شکل زیر اثرات مثبت و منفی مناسب­سازی فضاهای شهری جهت فرد معلول مشاهده