تأثیر ضوابط و مصوبات مقطعی بر سازمان کالبدی شهر تهران

  مقدمه

مهمترین علل رویکرد نهادهای ذی ربط به مصوبات فوق الذکر را می بایست در تقاضای روزافزون مسکن ، بزوم افزایش سرانة خدمات ، کمبود بودجه شهرداریها و به طور کلی نیاز به تجدید نظر در طرح های فرادست با توجه به شرایط وقت دانست . از جمله مصوبات مذکور و در راستای نقد سازمان کالبدی شهر و روند گسترش ان در سال های اخیر می توان به مصوبة 269 کمیسیون مادة 5 مورخ 7/8/76

حقوق و قوانین شهرسازی

« تأثیر ضوابط و مصوبات مقطعی بر سازمان کالبدی شهر تهران »

·        مقدمه

مهمترین علل رویکرد نهادهای ذی ربط به مصوبات فوق الذکر را می بایست در تقاضای روزافزون مسکن ، بزوم افزایش سرانة خدمات ، کمبود بودجه شهرداریها و به طور کلی نیاز به تجدید نظر در طرح های فرادست با توجه به شرایط وقت دانست . از جمله مصوبات مذکور و در راستای نقد سازمان کالبدی شهر و روند گسترش ان در سال های اخیر می توان به مصوبة 269 کمیسیون مادة 5 مورخ 7/8/76 ، ضوابط بلند مرتبه سازی شورایعالی شهرسازی و معماری مورخ 5/11/77 و مصوبة 329 کمیسیون مادة 5 مورخ 4/12/79 اشاره کرد .

        توسعة پایدار ، جامعة مدنی ، شهروندمداری و مدیریت مؤثر شهری هیچکدام در چنین محیط پرآشوب از مصوبات و قوانین ضد و نقیض حاصل نخواهد شد .

·       تبعات ضوابط مقطعی 

1 ) رها کردن نمای ساختمانهای جدید الاحداث به صورت طراحی نشده و نازیبا

        از جمله آشکارترین اثرات اعمال ضوابط 2+60 % و 60 % سطح اشغال ایجاد نماهای لخت و یا نازیبا در تمامی سطوح بنا و گسیختگی ساختمان های همجوار بود .استفاده از پوشش های شیشه و فلز و یا سبک های اصطلاحاً رومی ، یونانی و ایرانی ، آنهم با کیفیت نازل و اجرای ضعیف تنها گوشه ای از شواهد عدم کارایی ضوابط موجود است.

2 ) عدم سازماندهی مناسب توده و فضا

عدم توجه به فضاهای عمومی و نیمه عمومی شهری در اختصاص دادن فضا خصوصاً در مورد کاربری های غیر مسکونی ، عدم توجه به همجواری ها ، دسترسی ها و ابعاد قطعات و بسیاری عوامل دیگر همگی از کاستی های ضابطه توده و فضای مورد عمل در سطح مناطق تهران می باشد . تحت تأثیر فروش تراکم مازاد عملاً تناسب و هماهنگی تودة ساخته شده در هر پلاک با فضای  باز مقابل آن مخدوش گردید .

3 ) از بین رفتن قسمتهای وسیعی از بافت تاریخی به بهانة نوسازی و بهسازی

در بین طرح ها و ضوابط فرادست که به طور مستقیم یا غیرمستقیم منشأ تغییرات عمده در بافت های تاریخی شهر شدند ، ضوابط و مقررات افزایش تراکم و بلندمرتبه سازی مورخ 24/10/1369 مقدم بر همه به نظر می رسد . تحت تأثیر مصوبة فوق خط مشی های کلی از قبیل :

-         تشویق بلندمرتبه سازی

-         تطبیق الگوی تفکیک با مقتضیات بلندمرتبه سازی

-         تشویق به تجمیع قطعات در مناطق نوسازی و غیره به کار گرفته شد .

در عین حال کمبود زمین های بایر در سطح شهر از یک طرف و اجرای مصوبات همچون 269 و 329 از طرف دیگر عملاً ارادة بازار را به سمت تخریب بافت های قدیمی موجود در داخل مناطق سوق داد .

4 ) بسته شدن دید عناصر طبیعی ، تاریخی و ارزشمند به علت ساخت و سازهای بی رویه

معضل فوق را در سطح شهر تهران از دو جنبه می توان بررسی کرد :

الف ) بسته شدن محور دید به عناصر طبیعی

        در این رابطه کلیة محورهای منتهی به مناظر کوهستانی شرق و شمال تهران و ارتفاعات فرح آباد به طور اعم و خیابان های اصلی و تشکیل دهندة استخوانبندی شهر به طور اخص قابل ذکر هستند . از جمله این خیابان ها می توان به خیابان دماوند منتهی به مناظر کوهستانی و جنگل سرخه حصار ، خیابان پیروزی منهی به کوه سنگی و ارتفاعات قصر فیروزه و بزرگراه کردستان منتهی به مناظر کوهستانی شمال تهران ، اشاره نمود .

ب ) بسته شدن محور دید به عناصر شاخص تاریخی و کالبدی

        از جملة این محورها می توان به خیابان مصطفی خمینی " بهارستان " که بدنه های زیبای تاریخی و عناصری همچون مجلس ، مسجد سپهسالار و مسجد فخرالدوله را در خود جای داده است و یا خیابان امیرکبیر ، خیابان ایران و بسیاری دیگر اشاره نمود .

5 ) ناهماهنگی ساختمان های همجوار به لحاظ ارتفاع ، مصالح ، سبک و غیره

محورهایی همچون ولیعصر ، انقلاب ، کارگر ، بهارستان و میادین اصلی چون امام حسین ، رسالت ، آزادی ، ونک ، انقلاب و راه آهن از مهمترین اهداف برنامه ریزی کالبدی می باشند .

6 ) مخدوش شدن سیما و استخوانبندی شهر در محدودة راسته های اصلی و محلات مسکونی

7 ) مخدوش شدن بُعد سوم فضای شهری

عدم تناسب عرض و ارتفاع بناهای ساخته شده خصوصاً در پلاک هایی با برِ محدود ، عدم تناسب ارتفاع ساختمان ها با عرض معابر مجاور مخصوصاً در داخل بافت مسکونی و بسیاری موارد دیگر اشاره کرد که همگی تحت تأثیر مصوبات بلندمرتبه سازی و فروش تراکم ، شکل گرفته اند .

·       سایر موارد

-         تجاوز از سقف جمعیتی پیش بینی شده

-         تجاوز از میزان و نحوة تخصیص کاربری اراضی مسکونی

-         تجاوز از میزان و نحوة تخصیص سطوح خدماتی

-         عدم تحقق کلیة طرح های شهری ( ترافیک ، تأسیسات ، رعایت سطوح خدماتی )

-         به مخاطره انداختن حیات شهری و ساخت و ساز بر روی گسل ها

-         سپردن سرنوشت شهر و شهروند تهرانی به مصوبات و بخشنامه های موردی و مقطعی .

-         نقض آشکار منافع عامه در جهت تأمین منافع فردی

-         نقض آشکار عامل پایداری در توسعه شهر و کاهش کیفیت زیست محیطی

-         سپردن روند ساخت و ساز به ارادة نامعلوم بازار

·       منابع

1 ) مطالعات بررسی مشکلات ومسائل توسعة شهری تهران ، شرکت مهندسین مشاور شهر و برنامه ، پاییز 1381 ، کارفرما : حوزة معاونت معماری و شهرسازی شهرداری تهران .

2 ) صالحی میلانی ، ساسان . " تأثیر ضوابط و مصوبات مقطعی بر سازمان کالبدی شهر تهران " مجلة معماری ، سال دوازدهم ، شمارة 37 ، زمستان 81 ، ص 107-100