تمرکز زدایی در سیاستگذاری زمین شهری

   مفهوم تمرکزگرایی

تمرکزگرایی یکی از صور اعمال مدیریت است که طی آن حکومت تمامی اختیارات از تصمیم گیری تا برنامه ریزی و اجرا را در دستگاه دیوان سالاری واحد متمرکز می کند

q          مفهوم تمرکزگرایی

تمرکزگرایی یکی از صور اعمال مدیریت است که طی آن حکومت تمامی اختیارات از تصمیم گیری تا برنامه ریزی و اجرا را در دستگاه دیوان سالاری واحد متمرکز می کند .

q          مفهوم تمرکز زدایی

تمرکز زدایی عبارت از انتقال یا واگذاری اختیارات برنامه ریزی ، تصمیم گیری و مدیریت از دولت مرکزی یا کارگزاریهای وابسته آن به سازمانهای میانی ، مقامات محلی ، واحدهای تابعه دولت – مقامات اجرایی یا سازمانهای غیر دولتی است .

q          اشکال تمرکز زدایی

1 – تجمع ( تراکم ) زدایی ( Deconcentration ) : انتقال کارکردها و اختیارات تصمیم گیری در داخل سلسله مراتب حکومت مرکزی از طریق انتقال بار کاری از وزارتخانه های مرکزی به کارمندان محلی ، یا انتقال مسئولیت به واحدهای اداری محلی که تحت نظارت مرکز هستند .

2 – واگذاری اختیارات ( Delegation ) : انتقال کارکردها به سازمانها یا واحدهای خاص در سطح محلی یا منطقه ای که ممکن است به عنوان کارگزار و عامل دولت در اجرای وظایف عمل کنند . اما مسئولیت نهایی آن وظایف بر عهد دولت مرکزی باقی می ماند .

3 – واگذاری قدرت ( Devolution ) : انتقال کارکردها یا اختیارات تصمیم گیری در بخش دولتی به سازمانها و دولتهای محلی .

4 – انتقال به نهادهای غیر دولتی : فرآیند انتقال مسئولیت کارکردها از بخش عمومی به سازمانهای غیر دولتی .

مرور اجمالی قوانین و مقررات زمین شهری

بررسی مجموعه قوانین و مقررات موجود حاکی از آن است که از زمان تصویب اولین قانون زمین در سال 1295 ه . ش. که روش « تیول داری » را لغو کرد و سپس در سال 1300 که با تصویب قانون ثبت گردید ، قریب به 88 سال می گذرد و در این مدت ضوابط قانونی مختلفی تعریف و تصویب شده که مرور اجمالی آنها بیانگر تغییرات عمیق در مدیریت امور اراضی شهری می باشد .

ویژگیهای مدیریت و دیدگاه متقابل آن

دلایل و نظرات موافق تمرکز گرایی

دلایل و نظرات موافق تمرکز زدایی

1 – تحدید فضا بر اراده های محلی و حاکمیت ارادة ملی 2 – لزوم نظارت و کنترل قوی از بالا 3 – پیچیدگی مدیریت توسعه مستلزم کنترل و هماهنگی متمرکز است . 4 – وابستگی اقتصادی و فنی و خدماتی سازمانهای محلی ، تمرکزگرایی را ضروری می سازد ومانعی در برابر واگذاری قدرت است . 5 – فرهنگ اداری و محیط اقتصادی – اجتماعی ، تمرکز را ایجاب می کند . 6 – امکانات اداری و نیروی متخصص در سطح ملی ناکافی است . 7 – امکان حفظ وحدت ملی از طریق تمرکز گرایی . 8 – تمرکز بیشتر باعث سرعت بخشی به فرآیند رشد و توسعه می شود و کارایی را افزایش می دهد . 9 – تأمین نیازهای اساسی که به موجب قانون بر عهدة دولت است . 10 – حفظ ثبات اقتصادی .

1 – کارآیی و کارآمدسازی نظام سیاسی – اداری و خدماتی . 2 – جامعه پذیری . 3 – پرورش افکار عمومی و اجتماعی . 4 – افزایش حس مسئولیت و بالا بردن اعتماد به نفس . 5 – کاهش مسئولیت دولت مرکزی . 6 – افزایش ابتکار و خلاقیت محلی . 7 – شناخت سریع نیازها و مشکلات محلی . 8 – سرعت در تصمیم گیری و سهولت در اجرا . 9 – بهره وری بیشتر از منابع . 10 – کاهش تشریفات زاید اداری و چیرگی بر مشکلات بروکراسی . 11 – فراهم کردن فرصت بیشتر جهت مردم برای شناخت مشکلات و طرح خواسته های خود ، موجب وحدت ملی بیشتر و افزایش مشروعیت سیاسی دولت و جلب مشارکت در فرآیند برنامه ریزی توسعه می شود . 12 – می تواند باعث هماهنگی مؤثر برنامه ریزی و اجرا در سطح محلی شود . 13 – آزادسازی وقت نیروهای بلندپایه از وظایف عادی که از سوی مقامات محلی نیز قابل انجام است .

q          در مجموع می توان دریافت که :

1 – شهرداریها دارای استقلال کافی برای انجام وظایفی که طبق قانون به آنها محول شده نیستند .

2 – وزارتخانه ها ، مؤسسات دولتی یا وابسته به دولت ، بانکها ، دانشگاههای دولتی نیز در خرید و تملک اراضی دارای اختیاراتی هستند که موجب ناهماهنگی در مدیریت زمین شهری می گردد .

3 – تا آنجا که امکان دارد اختیارات شهرداریها محدود به طرحهای توسعه شهری ( مصوب از بالا ) می باشد .

4 – شهرداری نه به عنوان یک سازمان مستقل محلی که دارای حاکمیت و اقتدار محلی است بلکه به عنوان بازوی اجرایی مدیریت دولتی زمین ، مسئول انجام امور محوله از سوی دولت مرکزی و ادارات تابعه ، شناخته می شود .

خلاصة اطلاعات قوانین شهری در ایران

ردیف	عنوان قوانین و مقررات	سال تصویب	نهاد یا سازمان اجرا کننده
1	قانون ثبت اراضی موات شهری	در تهران 1331 سایر شهرها 1334	-          بانک ساختمان ( تا سال 43 ) -          سازمان مسکن ( از سال 43 به بعد ) -     از سال 53 پس از منتزع شدن امور زمین از امور مسکن . اجرای امر به سازمان زمین محول گردید ( و پس از چند سال مجدداً ادغام دوباره سازمان زمین و سازمان مسکن )
2	قانون لغو مالکیت اراضی موات شهری	158	سازمان عمران اراضی
3	لایحة خرید اراضی و املاک مورد احتیاج دولت و شهرداریها	1358	( مصوب شورای انقلاب اسلامی )
4	لایحة قانونی نحوة خرید و تملک اراضی و املاک برای اجرای برنامه های عمومی و نظامی دولت	1358
5	قانون اراضی شهری	1360	سازمان زمین شهری
6	قانون زمین شهری	1366	سازمان زمین شهری
7	قانون تعیین تکلیف اراضی واگذاری دولت و نهادها	1370	سازمان ثبت اسناد و املاک به نمایندگی از سازمان زمین شهری
8	قانون نوسازی و عمران شهری	1374	شهرداریها

q          از میان اهداف مدیریت دولتی و مداخله دولت در امور زمین شهری ، درچارچوب سیاست زمین می توان به موارد ذیل اشاره نمود :

الف – ایجاد اطمینان در مورد واگذاری زمین مناسب به اجرا کنندگان طرحهای توسعه شهری در بهترین محل و در زمان مناسب .

ب – جلوگیری از بایر نگه داشتن اراضی شهری و استفادة غیر بهینه از آنها .

ج – جلوگیری از گسترش بی رویه و ناخواسته در شهرها .

د – تعیین میزان ارزش افزودة زمین به منظور برگشت بخشی از آن به جامعه .

ه – تضمین اصل برابری بین صاحبان زمین .

و – تضمین در دسترس بودن زمین با قیمت یکسان برای رفع نیازهای سکونتی .

ز – تضمین عدم زیان اقتصادی صاحبان زمین و افرادی که زمین آنها در طرحهای توسعه شهری واقع می گردد .

q          الزامات اساسی در واگذاری و تفویض اختیارات به سازمانهای محلی

1 – ملاحظات کلی در فرآیند اجرای طرح تمرکززدایی مدیریت زمین شهری که در نظر داشتن آنها دارای اهمیت ویژه ای می باشد به شرح زیر است :

1 –1 – شرایط محیطی ( از جمله عوامل فرهنگی – اجتماعی ، محدودیتهای منابع ، ویژگیهای ساختار قدرت محلی )

1 – 2 – روابط بین سازمانی ( استاندارد کردن روند برنامه ریزی ، بودجه بندی ، اجرا و ارزشیابی ، ایجاد پیوندهای لازم برای حمایت از فعالیتهای طرح ) .

1 – 3 – منابع سازمانی برای اجرای طرح

1 – 4 – سنجش مهارتهای فنی ، مدیریتی و سیاسی کارکنان ، امکانات هماهنگی ، کنترل و یکپارچه سازی تصمیمات ، پای بندی کارکنان نسبت به فعالیتهای طرح .

2 – بازنگری در قوانین و هماهنگ کردن آنها با شرایط جدید .

3 – انتقال تدریجی مالکیت زمینهای شهری به شهرداریها .

4 – تهیة آیین نامه ها و تدوین قوانین جدید متناسب با اختیارات واگذار شده .

5 – ظرفیت سازی همزمان و تدریجی .

6 – طراحی سازو کار مناسب برای نظارت بر عملکرد شهرداریها .

7 – تدوین راهکارهای علمی و عملی جهت دریافت بخشی از رانت حاصل از اجرای طرحهای توسعه شهری و تخصیص بهینة آن .